ปัจจุบัน มีเกษตรกรอีกจำนวนมาก ที่ยังขาดที่ดินทำกิน และบางส่วนถือครองที่ดินอย่างผิดกฎหมาย บางรายต้องเช่าที่ดินเพื่อประกอบอาชีพเกษตรกรรมในอัตราที่สูง เกิดความเหลื่อมล้ำและเกิดปัญหาการสูญเสียสิทธิในที่ดินทำกิน “การปฏิรูปที่ดิน” นับว่าเป็นอีกหนึ่งเครื่องมือสำคัญที่จะทำให้เกิดการปรับปรุงสิทธิและถือครองที่ดินเพื่อเกษตรกรรมได้ สำนักงานการปฏิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรม หรือ ส.ป.ก.ซึ่งเป็นหน่วยงานที่ถูกจัดตั้งขึ้นเพื่อแก้ปัญหาที่ดินเพื่อเกษตรกรรม ด้วยวิธีการปฏิรูปที่ดิน จึงได้ดำเนินโครงการจัดที่ดินให้เกษตรกรและทายาท เพื่อให้ผู้ไร้ที่ดินทำกินได้มีที่ดินทำเกษตรกรรมอย่างถูกต้องตามกฎหมายการปฏิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรม พ.ศ. 2518 และส่งเสริมให้ทายาทของผู้ที่ได้รับจัดสรรได้เข้ามาทำประโยชน์ในที่ดินนั้นได้ เพื่อสร้างความเป็นธรรม และลดความเหลื่อมล้ำ การกระจายการถือครองที่ดินและการเข้าถึงทรัพยากร กระจายศูนย์กลางความเจริญทางเศรษฐกิจและสังคม เพิ่มโอกาสให้ทุกภาคส่วนเข้ามาพัฒนาประเทศในทุกระดับเพิ่มขีดความสามารถของชุมชนท้องถิ่นในการพัฒนา การพึ่งตนเองและการจัดการตนเอง
นายเศรษฐเกียรติ กระจ่างวงษ์ เลขาธิการสำนักงานการปฏิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรม (ส.ป.ก.) เปิดเผยว่า ประเทศไทยเป็นประเทศเกษตรกรรม ประชาชนส่วนใหญ่มีอาชีพในการทำการเกษตร ที่ดินจึงเป็นปัจจัยสำคัญและเป็นรากฐานของการผลิตทางเกษตรกรรม แต่ปัจจุบันเกษตรกรกำลังประสบความเดือดร้อนและปัญหาเนื่องจากต้องสูญเสียสิทธิในที่ดินและกลายเป็นผู้เช่า ต้องเสียค่าเช่าที่ดินในอัตราสูงเกินควร ที่ดินขาดการบำรุงรักษาจึงทำให้อัตราผลผลิตเกษตรกรรมอยู่ในระดับต่ำ อีกทั้ง เกษตรกรไม่ได้รับความเป็นธรรมและเสียเปรียบจากระบบการเช่าที่ดิน จึงมีความจำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องมีการดำเนินการแก้ไขปัญหาโดยวิธีการ “ปฏิรูปที่ดิน” เพื่อช่วยให้เกษตรกรมีที่ดินทำกินและให้การใช้ที่ดินเกิดประโยชน์มากที่สุด ซึ่งที่ผ่านมา ส.ป.ก. ได้ดำเนินการการจัดที่ดิน รวมทั้งแก้ปัญหาที่ดินทำกิน เพื่อให้เป็นไปตามเจตนารมณ์และวัตถุประสงค์ของการปฏิรูปที่ดินจนถึงปัจจุบัน ส.ป.ก. ได้มอบหนังสืออนุญาตให้เข้าทำประโยชน์ในเขตปฏิรูปที่ดินให้เกษตรกรแล้วจำนวน 2.31 ล้านราย เนื้อที่จำนวน 35.53 ล้านไร่ ในพื้นที่ 67 จังหวัด โดย ส.ป.ก. ได้ดำเนินการแก้ปัญหาที่ดินเพื่อเกษตรกรรม ด้วยวิธีการปฏิรูปที่ดินที่มุ่งหมายจะแก้ปัญหาเศรษฐกิจและสังคม ด้วยการจัดการทรัพยากรที่ดินเพื่อให้สังคมอยู่ร่วมกันได้ และการใช้ที่ดินให้เกิดประโยชน์สูงสุด โดยการจัดหาที่ดินและจัดที่ดินให้แก่เกษตรกรผู้ไร้ที่ดินทำกินหรือมีที่ดินเล็กน้อยไม่เพียงพอแก่การครองชีพและรัฐให้ความช่วยเหลือในการพัฒนาอาชีพเกษตรกรรม ปรับปรุงทรัพยากร และปัจจัยการผลิตตลอดจนการผลิตและการจำหน่ายให้เกิดผลดียิ่งขึ้น
แต่อย่างไรก็ตาม ยุทธศาสตร์ชาติ 20 ปี (พ.ศ. 2561 – 2580) ในประเด็นยุทธศาสตร์ชาติที่ 4 ด้านการสร้างโอกาสและความเสมอภาคทางสังคม ว่าด้วยเรื่องของการกระจายการถือครองที่ดินและการเข้าถึงทรัพยากร แก้ไขปัญหาพื้นที่ทำกินของประชาชน รับรองสิทธิชุมชนในการเข้าใช้ประโยชน์ที่ดิน ได้กำหนดมาตรการเพื่อให้เกิดการใช้ประโยชน์ที่ดินที่มีกรรมสิทธิ์อย่างเป็นธรรม และกระจายการถือครองที่ดินในขนาดที่เหมาะสมต่อการประกอบอาชีพ และความเป็นธรรมในการถือครองที่ดินให้ผู้มีรายได้น้อย และผู้ที่ไม่มีที่ดินเป็นกรรมสิทธิ์ เพื่อใช้เป็นหลักฐานยื่นขอพิจารณาสินเชื่อกับสถาบันการเงินได้ รวมถึงการปรับปรุงกฎระเบียบที่เกี่ยวข้องในการใช้ประโยชน์ที่ดิน เพื่อให้ผู้มีรายได้น้อยเข้าถึงการใช้ประโยชน์ที่ดินได้อย่างเป็นธรรมและมีที่อยู่อาศัยที่มั่นคง ทาง ส.ป.ก.จึงมีความจำเป็นที่จะต้องกำหนดให้มีโครงการจัดที่ดินเพื่อเกษตรกรรม กิจกรรมจัดที่ดินให้กับเกษตรกร ทายาท เครือญาติ ผู้ไร้ที่ดินทำกินที่ประสงค์จะประกอบอาชีพเกษตรกรรรมให้เข้าทำประโยชน์ในที่ดินตามพระราชบัญญัติการปฏิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรม พ.ศ. 2518 แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2519 และ (ฉบับที่ 3) พ.ศ. 2532 เพื่อให้เกษตรกรมีโอกาสเป็นเจ้าของที่ดินหรือมีที่ดินสำหรับประกอบอาชีพเกษตรกรรมเป็นของตนเอง มีรายได้และมีความเป็นอยู่มีดีขึ้น
ในปี 2568 ส.ป.ก. ได้จัดทำแผนงานและดำเนินการจัดที่ดินทำกิน กำหนดเป้าหมายจากฐานข้อมูลพื้นที่คงเหลือและสามารถดำเนินการจัดที่ดินได้ โดยกำหนดจากฐานข้อมูลแผนที่ที่ได้ปรับปรุงแล้วด้วยการเชื่อมโยงฐานข้อมูลแผนที่ (Digital Map) และฐานข้อมูลที่ดินให้ถูกต้องตรงกัน และส่งฐานข้อมูลนี้กลับไปให้ ส.ป.ก. จังหวัด เป็นผู้สำรวจและกำหนดแผนงานกลับมาเพื่อเสนอต่อ ส.ป.ก. ส่วนกลาง โดยแบ่งกรอบแผนงานการจัดที่ดินเป็น 2 ประเภท คือ งานพื้นที่คงเหลือ และการจัดที่ดินแทนที่ (กรณีเสียชีวิต/สละสิทธิ) กรณีเป็นที่ดินที่จัดรอบแรกจะต้องจัดประชุมคณะทำงานพิจารณาแนวเขตการจัดที่ดินให้แก่เกษตรกร กรณีเป็นที่ดินที่ไม่เคยจัดให้แก่บุคคลใดตามกฎหมายว่าด้วยการปฏิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรมพิจารณาตรวจสอบแนวเขตการถือครองทำประโยชน์ที่ดินที่ ซึ่งผลจากการดำเนินโครงการในปี 2568 มีเกษตรกรได้รับสิทธิเข้าทำประโยชน์ในที่ดินเขตปฏิรูปที่ดิน จำนวน 37,000 ราย
“โครงการจัดที่ดิน ให้เกษตรกรและทายาทมีที่ดินทำกินอย่างถูกต้องตามกฎหมาย ส่งผลให้ เกษตรกรได้รับการปรับปรุงเกี่ยวกับสิทธิและการถือครองที่ดินเพื่อเกษตรกรรม เกษตรกรได้เป็นเจ้าของที่ดินหรือมีที่ดินสำหรับประกอบอาชีพเกษตรกรรมเป็นของตนเอง ซึ่งจะเป็นการแก้ไขปัญหาที่ดินทำกิน ช่วยลดความเหลื่อมล้ำ และแก้ไขปัญหาการสูญเสียสิทธิในที่ดินทำกินให้กับเกษตรกรได้เป็นอย่างดี”เลขาฯ ส.ป.ก. กล่าว
